Türkiye’nin Karbon Kredilendirme ve Denkleştirme Çerçevesi Taslağı

Türkiye, emisyonların azaltımı ve karbon piyasalarının düzenlenmesi adına önemli bir adım atarak Karbon Kredilendirme ve Denkleştirme Yönetmeliği taslağını yayımladı. Bu düzenleme, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde karbon kredilerinin üretiminden kullanımına kadar tüm süreci kapsıyor.

Düzenlemenin Kapsamı

● TR ETS dışında yürütülen projelerden emisyon azaltımı veya giderimi yoluyla karbon kredisi üretimi,

● Gönüllü piyasalar ile ETS içinde uygulanacak denkleştirme mekanizmaları,

● Türkiye kaynaklı karbon kredilerinin uluslararası piyasalarda kullanılma koşulları,

● Projelerin kayıt, onaylama, doğrulama ve kredi ihracı süreçleri,

● Denetim, şeffaflık ve yaptırımlara ilişkin esaslar.

Öne Çıkan Düzenlemeler

● Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi (TR KDS) kurulacak; tüm krediler bu sistem üzerinden yönetilecek.

● Üretilen krediler “Turkuaz Kredi” olarak adlandırılacak ve 1 ton CO₂ eşdeğeri azaltımı temsil edecek.

● Turkuaz Krediler, ETS yükümlülüklerinin yalnızca sınırlı bir kısmında kullanılabilecek.

● Kredilerin geçerlilik süresi 5 yıl ile sınırlandırıldı.

● Çifte sayımın önlenmesi için açık kurallar getirildi.

● Projeler, Sürdürülebilir Kalkınma Amaçları’ndan (SKA) en az üç tanesine katkı sunmalı.

● Uluslararası piyasalarda kullanılacak krediler için yetkilendirme belgesi zorunlu olacak.

● Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi kurulacak; ithalat, ihracat ve tüm işlemler bu sistemden izlenecek.

● Kredilerin kullanımı, itfası ve gönüllü taahhütlere yönelik veriler yıllık olarak kamuya açıklanacak.

● Yanlış veya eksik beyanda bulunan projelerin kredileri geçersiz sayılacak ve yaptırım uygulanacak.

9 Bölümden oluşan yönetmelik taslağında bölüm bazında özetlersek:

BİRİNCİ BÖLÜM – Başlangıç Hükümleri

Bu bölüm, Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi’nin (TR KDS) yasal dayanağını, kapsamını ve kullanılan temel kavramları açıklıyor. Yönetmeliğin çerçevesi burada çiziliyor.

Önemli Noktalar:

● Amaç (Madde 1): TR KDS’nin kurulması, işleyişi, karbon kredilerinin ulusal ve uluslararası piyasada kullanımı, kayıt ve ticaret süreçleri düzenlenir.

● Kapsam (Madde 2):

○ TR ETS (Emisyon Ticaret Sistemi) kapsamı dışındaki projelerle karbon kredisi üretimi,

○ Gönüllü taahhütler ve ETS kapsamındaki denkleştirme işlemleri,

○ Türkiye’de üretilen kredilerin uluslararası pazarlarda yetkilendirilmesi,

○ Uluslararası sistemlerin Türkiye’deki projelerle ilişkilendirilmesi.

● Yasal Dayanak (Madde 3): İklim Kanunu (7552 sayılı, 02/07/2025) ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine dayanır.

● Tanımlar (Madde 4):

○ Turkuaz Kredi: TR KDS kapsamında üretilen ulusal karbon kredisi (1 ton CO₂e).

○ Denkleştirme: Karbon kredilerinin ETS yükümlülükleri veya gönüllü taahhütler için kullanılması.

○ Geçerli Kılma/Doğrulama: Proje bilgilerinin bağımsız kuruluşlarca kontrol edilmesi.

○ Gönüllü Karbon Piyasası: Kredilerin gönüllü alım-satımı.

○ Yetkilendirme Belgesi: Çifte sayımın önlenmesi için verilen resmi belge.

○ Türkiye Karbon Denkleştirme Kayıt Sistemi: Kredilerin kaydedildiği ve izlendiği ulusal sistem.

○ Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi: Türkiye sınırları içindeki projelerin uluslararası kredilerle uyumlu takibi.

İKİNCİ BÖLÜM – Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi’ne İlişkin Usul ve Esaslar

Bu bölüm, TR KDS’nin nasıl işleyeceğini, hangi ilkeler üzerine kurulduğunu ve hangi hedefleri gözettiğini açıklıyor.

Önemli Noktalar:

● Ulusal ve Uluslararası Uyum (Madde 5/1): İklim, çevre, kalkınma ve ekonomi politikalarıyla uyumlu, kurumlar arası işbirliği esas.

● Turkuaz Kredi (Madde 5/2): Tüm krediler 1 ton CO₂ eşdeğeri olarak tanımlanır.

● Sürdürülebilir Kalkınma Katkısı (Madde 5/3):

○ Her proje en az 3 BM Sürdürülebilir Kalkınma Amacı’na katkı sağlamalı.

○ “İklim değişikliği ile mücadele” hedefi mutlaka bunlardan biri olmalı.

● Çifte Kredilendirme Yasağı (Madde 5/4): Aynı proje hem TR KDS’de hem uluslararası sistemlerde kredi üretemez.

● Bağımsızlık İlkesi (Madde 5/5): Geçerli kılma ve doğrulama aynı kuruluş tarafından yapılamaz.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM – Görev, Yetki ve Sorumluluklar

Bu bölüm, sistemde hangi kurumun ne rol üstleneceğini belirler. Başkanlık, TSE, TÜRKAK ve doğrulayıcı kuruluşların görevleri netleştirilmiştir.

Önemli Noktalar:

● Başkanlık (Madde 6):

○ TR KDS’nin güvenilirliğini sağlamak için projeleri inceleme yetkisine sahip.

○ Kamu, özel sektör ve STK’larla işbirliği yapar.

○ Projelerle ilgili ek bilgi-belge isteyebilir.

○ Metodoloji geliştirme ve onay süreçlerini TSE ile koordine eder.

○ Ulusal Kayıt Sistemine yönetici erişimi vardır.

● Türk Standardları Enstitüsü (Madde 7):

○ Tüm TR KDS süreçlerini işletir.

○ Ulusal Kayıt Sistemini kurar ve yönetir.

○ Geçerli kılma/doğrulama kuruluşlarının eğitim ve standartlarını belirler.

○ Metodoloji geliştirme ve yayınlama sorumluluğu taşır.

○ Yıllık faaliyet raporu hazırlar.

● TÜRKAK (Madde 8):

○ Doğrulayıcı kuruluşların akreditasyonunu yapar.

○ Denetim ve yeterlilik esaslarını belirler.

○ Akredite kuruluşları kamuya duyurur.

● Geçerli Kılıcı ve Doğrulayıcı Kuruluşlar (Madde 9):

○ Projelerin TR KDS kriterlerine uygunluğunu inceleyip raporlar hazırlar.

○ Doğrulama süreçlerinde verilerin doğruluğunu teyit eder.

Dördüncü Bölüm – Türkiye Karbon Denkleştirme Sistemi (TR KDS)’nin İşleyişi

Bu bölüm, Türkiye’nin kendi karbon kredilendirme sistemi olan TR KDS’nin nasıl çalıştığını düzenliyor. Projelerin hangi yöntemlerle değerlendirileceği, nasıl kaydedileceği ve kredilerin nasıl oluşturulacağı anlatılıyor.

Önemli Maddeler:

● Metodolojiler (Madde 10):

○ Projeler, Başkanlık tarafından onaylanmış metodolojilere göre yürütülür.

○ Başvurular TSE’ye iletilir, TSE’nin geliştirdiği metodolojiler Başkanlıkça onaylanır.

● Proje Başvurusu (Madde 11):

○ Proje sahipleri TSE’ye başvurur.

○ TSE 10 gün içinde uygunluk kontrolü yapar.

○ Uygun görülen projeler geçerli kılma raporu alır ve Türkiye Karbon Denkleştirme Kayıt Sistemi’ne kaydedilir.

○ Projelerde yapılacak değişiklikler de TSE onayına tabidir.

● İzleme, Doğrulama ve Turkuaz Krediler (Madde 12):

○ Projeler yıllık bazda izlenir ve bağımsız kuruluşlarca doğrulanır.

○ Doğrulanan emisyon azaltımları kadar Turkuaz Kredisi üretilir.

○ Krediler kayıt sisteminde ihraç edilir ve piyasada işlem görebilir.

○ Proje kredilendirme dönemi, belirli koşullar ve bedel karşılığı yenilenebilir.

Beşinci Bölüm – Denkleştirme İşlemleri

Bu bölüm, karbon kredilerinin Türkiye Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) ve gönüllü taahhütlerde nasıl kullanılacağını düzenler.

Önemli Maddeler:

● Genel Esaslar (Madde 13):

○ Kredilerin TR ETS’de nasıl kullanılacağına ilişkin sınırları Başkanlık belirler.

○ Turkuaz Kredilerin piyasada işlem görmesi için Başkanlık onayı gerekir.

● ETS’de Kullanım (Madde 14):

○ TR KDS’den üretilen veya Türkiye’de üretilmiş karbon kredileri ETS’de kullanılabilir.

○ Ancak bu, tahsisat yükümlülüğünün yalnızca belli bir kısmı için geçerli olur.

○ Kullanılacak krediler en fazla 5 yıl önce üretilmiş olmalıdır.

○ YEK-G veya benzeri enerji sertifikaları ETS’de kullanılamaz.

● Gönüllü Taahhütler (Madde 15):

○ ETS için kullanılan krediler gönüllü taahhütlerde tekrar kullanılamaz.

○ Gönüllü taahhütlerde kullanılan krediler sistemde itfa edilir (silinecek şekilde kapatılır).

○ Kamu kurumları, gönüllü kullanımın yaygınlaşması için teşvik mekanizmaları geliştirebilir.

Altıncı Bölüm – Yetkilendirme İşlemleri

Bu bölüm, karbon kredilerinin uluslararası piyasalarla ilişkisini ve Paris Anlaşması kapsamındaki uygulamaları düzenliyor.

Önemli Maddeler:

● Yetkilendirme (Madde 16):

○ Başkanlık, karbon kredilerini uluslararası piyasalarda kullanmak isteyen kurum/kuruluşları yetkilendirir.

○ Başvuru ve yetkilendirme esasları Başkanlık tarafından belirlenecek.

● Uluslararası Piyasalar (Madde 17):

○ Karbon Piyasası Kurulu, hangi projelerin/kredilerin ihracata konu olacağını belirler.

○ Başkanlık, çifte sayımı önlemek için tedbir alır.

○ Yetkilendirme belgeleri belirli süreli verilir; süresi dışında kullanım geçersizdir.

○ Yanıltıcı bilgi verilirse belge iptal edilir.

○ Paris Anlaşması kapsamında verilen yetkilendirmeler de Kurul kararıyla iptal/ değiştirilir.

● Paris Anlaşması Kredilendirme Mekanizması (Madde 18):

○ Türkiye’de Paris Anlaşması kapsamındaki projeleri yürütmek isteyenler Başkanlık’tan yetki almak zorundadır.

○ Kredilerin kaydı, iptali ve ihracı Başkanlık kontrolünde yapılır.

○ Kredilerin ihracı için ayrıca Azaltım Katkı Birimi katkı payı ödenmesi gerekir.

Yedinci Bölüm – Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi İşlemleri

Bu bölüm, Türkiye’nin uluslararası karbon piyasalarıyla bağlantısını ve izleme sistemini tanımlar.

Önemli Maddeler:

● Türkiye Uluslararası Karbon Kayıt Sistemi (Madde 19):

○ Başkanlık, uluslararası karbon kredilerinin takibi için özel bir kayıt sistemi kurar ve işletir.

○ Türkiye’ye ithal edilen karbon kredileri bu sistem üzerinden izlenir.

○ TR KDS dışında proje geliştirenler, kayıt sistemi açıldığında 90 gün içinde kayıt olmak zorundadır.

○ Başkanlık, uluslararası programlarla protokol imzalayarak sistem bağlantısı kurabilir.

○ Hesap türleri ve katkı payları Başkanlıkça ilan edilecektir.

Sekizinci Bölüm – Gelirler, Denetim ve Yaptırımlar

Bu bölüm, sistemin mali yönü, denetim kuralları ve uyulmaması durumunda uygulanacak yaptırımları düzenler.

Önemli Maddeler:

● Gelirler (Madde 20):

○ Proje kaydı, değişiklik, kredi ihracı, transfer gibi işlemlerden alınacak bedeller Başkanlıkça belirlenir.

○ Uluslararası piyasada kullanılacak krediler için ödenen katkı payları devlet bütçesine özel gelir olarak kaydedilir.

○ Paris Anlaşması kapsamındaki projeler için verilen belgelerden de katkı payı alınır.

● Denetim (Madde 21):

○ Başkanlık ve TSE, akreditasyon denetimlerine nezaret edebilir.

○ Geçerli kılıcı ve doğrulayıcı kuruluşlar, tüm bilgi ve belgeleri 10 yıl saklamak ve denetimde sunmak zorundadır.

○ Yanıltıcı bilgi verilmesi, denetim engellenmesi veya ciddi hata yapılması durumunda kuruluşun yetkisi iptal edilir.

○ Yetkisi iptal edilen kuruluşlar 3 yıl boyunca yeniden faaliyet gösteremez.

● Şeffaflık (Madde 22):

○ Turkuaz Krediler dâhil olmak üzere, kredilerin üretimi, kullanımı ve itfasına dair veriler yıllık olarak kamuya açıklanır.

● Yaptırımlar (Madde 23):

○ Eksik/hatalı beyan edilen krediler kullanılamaz.

○ ETS kapsamında kısıtlamalara uymayan tesisler, yükümlülüklerini yerine getirmemiş sayılır.

○ Yükümlülüğünü yerine getirmeyen proje sahiplerine Kanun’daki yaptırımlar uygulanır.

Dokuzuncu Bölüm – Geçici ve Nihai Hükümler

Bu bölüm, Turkuaz Krediler devreye girene kadar geçiş düzenlemelerini ve yürürlüğe ilişkin hükümleri içerir.

Önemli Maddeler:

● Geçici Madde 1:

○ Turkuaz Krediler üretilene kadar, Karbon Piyasası Kurulu’nun belirlediği uluslararası krediler kullanılabilir.

○ Ancak bunların Türkiye sınırları içindeki projelerden kaynaklanmış olması esastır.

● Yürürlük (Madde 24): Yönetmelik yayımlandığı gün yürürlüğe girer.

● Yürütme (Madde 25): Yönetmeliği, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı uygular.

KARBON KREDİLENDİRME VE DENKLEŞTİRME YÖNETMELİĞİ