KRİPTO PARALAR İLE İLGİLİ DÜZENLEMELER

Kripto Para

Zaman ve mekân kavramı olmaksızın her an her yerde transfer edilebilen merkeziyetsiz elektronik (dijital) varlıklara kripto para (kripto varlık) denir. Kripto paranın merkeziyetsizliği hem para stoku hem de para transfer işlemleri hiçbir merkezi otorite tarafından takip edilmediği anlamına gelmektedir. Genel çalışma prensibi kriptografi (şifreleme) sistemine dayanmaktadır. Piyasadaki kurun değeri herhangi bir paraya bağlı olarak değil toplam arz-talep değerlerine bağlı olarak belirlenmektedir. Kripto para transfer işlemleri denkler arası/eşitler arası (peer to peer) yapılmaktadır.

Kripto para, kripto varlık hizmet sağlayıcılar tarafından açılan websitelerde alıcı-satıcı arasında kullanılan bir nevi dijital döviz, alternatif döviz veya sanal dövizdir. Çevrimiçi ortamda yer alan kripto paraların her zaman siber saldırılara uğrama tehlikesi bulunmaktadır.

Blokchain, kriptografi kullanılarak birbirine bağlanan ve büyüyen bir blok kayıt listesidir. Blockchain sistemindeki her blok, önceki bloğun kriptografik bir özetini, bir zaman damgasını ve işlem verilerini içerir. Blockchain, verilerinin değiştirilmesine karşı dirençlidir; çünkü bir kez kaydedildikten sonra herhangi bir bloktaki veriler sonraki tüm blokları değiştirmeden önce geriye dönük olarak silinemez. Elektronik bir ağ olmasından dolayı zaman zaman transfer işlemlerinde sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu noktada, kripto para transfer işlemlerinden doğan karmaşık problemlerin özel yazılıma ve donanıma sahip cihazlar ile çözerek transfer işlemlerinin onaylanmasını sağlayan “mining” (kripto para madenciliği) işlemleri yapılmaktadır. Teoride, kripto para madenciliğini elektronik cihaz sahibi olan herkes yapabilmektedir. Üstelik, madencilik yapan herkes kripto paralar ile ödüllendirilmektedir. Kripto varlık kullanıcılarının hesaplarına kripto para transfer işleminin gerçekleşmesini sağlayan şifreleme koduna “public key” (genel anahtar); kripto para ekonomisinin güvenliğinin sağlanması için gerekli araçlara “private key” (özel anahtar) denir. Kullanıcıların tüm işlemleri blockchain sistemine kaydedilmektedir.

En yaygın kullanılan kripto para birimi olan Bitcoin (BTC), 2009 yılında Satoshi Nakamoto takma isimli birisi tarafından başlatılarak ilk kripto varlık olmuştur. Buna karşılık, Nakamoto’nun gerçek kimliği hala bilinmemektedir. Bitcoin (BTC) dahil kripto varlık sistemlerinde kullanıcı adı ve şifreler kişilere özeldir ve kullanıcılar anonim bir şekilde işlem gerçekleştirebilmektedir. İlk kripto varlık olan Bitcoin (BTC) aynı zamanda kullanıcıların piyasaya girmek için kullandığı ücretsiz ve açık yazılım programının ismidir.

Günümüzde, Bitcoin dışında Ethereum, Binance Coin, Dogecoin, Ripple, Tether, Cardano, Polkadot, Bitcoin Cash, LiteCoin, Uniswap gibi birçok altcoin (alternatif coin) ile birlikte 5.000’den fazla kripto para bulunmaktadır. Kripto varlıkların sayısı günbegün artmakta ve kripto para piyasasına girmeyi bekleyen çok sayıda altcoin bulunmaktadır.

Dünyada Kripto Para Kullanımı

Dünya Ekonomik Forumu’nun (World Economic Forum) yapmış olduğu araştırmada 74 devlet ekonomisi arasından en çok kripto para kullanıcısına sahip olan ülkeler: Nijerya (%33), Vietnam (%21), Filipinler (%20), Türkiye (%16), Peru (%16), İsviçre (%11), Hindistan (%9), Çin (%7), ABD (%6), Almanya (%6) ve Japonya (%4) oldu.

Devletlerin Kripto Para Düzenlemeleri

Gün geçtikçe artan kripto para sistemi kullanıcı sayısından dolayı birçok devlet kripto paralar ile ilgili yasal düzenlemeler yapmaya başladı:

• Nijerya: Toplumun %33’ünün kripto para kullanıcısı olduğu Nijerya’da 5 Şubat 2021 tarihinde Nijerya Merkez Bankası (CBN) tarafından, People’s Gazette’de yayınlanan rapora göre Bitcoin (BTC) ve tüm altcoinler yasaklandı. Nijerya’daki bankalara, kripto para borsalarıyla bağlantılı müşterilerin hesaplarını “derhal” kapatma talimatı verildi.

• Vietnam: Vietnam hükümetinin yapmış olduğu açıklamaya göre 1.000.000 Vietnam vatandaşı kripto para kullanmakta iken on yıl içinde kullanıcı sayısının otuz milyon olması bekleniyor. Kripto para piyasasındaki kripto paraların tamamı yasa dışıdır ve ticaret amacıyla kripto para kullanan kişilere 8.700 dolara kadar para cezası uygulanmaktadır.

• Filipinler: Filipinler’in %20’si kripto para kullanmaktadır. 2019 yılında Filipinler’de yatırımcıların ilgi alanlarını koruma, inovasyona teşvik etme ve kripto para endüstrisini etkin bir biçimde düzenlemek amacıyla düzenleme yapılmıştır. Yaklaşık yirmi şirkete kripto para birimi işlemlerini gerçekleştirmesi için onay veren CEZA (Cagayan Ekonomik Bölgesi Kurumu), yeni kuralların inovasyonu ve yeni teknolojileri sorumlu bir şekilde kullanmayı teşvik etmekte.

• Peru: Peru Finansal İstihbarat Birimi (UIF) Müfettişi Sergio Espinosa, ülkedeki kripto para birimlerinin arkasındaki politikayı çözme ihtiyacının öncelik olduğuna dikkat çekti. Word Compliance Association ve Lima Ticaret Odası tarafından düzenlenen IV. Uluslararası Uyum ve Yolsuzlukla Mücadele Kongresi’ne katılımı sırasında Espinosa, Peru’nun kripto sektörü hakkında bilgi eksikliğine dikkat çekti. Ayrıca, Peru’daki kripto alanı için gelecekteki yasaları anlamak üzere yeterli bilgi toplamak için UIF (Peru Finansal İstihbarat Birimi) faaliyetlerinin bir parçası olarak yerel kripto borsalarına yönelik çalışmaların başladığını söyledi.

• İsviçre: Başarılı bir ekosisteme ve yenilikçi iş modellerine sahip olan İsviçre’de de kripto varlık kullanımı onaylanıyor. Üstelik, İsviçre’nin “Kripto Vadisi” olan Zug, Bitcoin ve Ethereum ile vergi ödemesi kabul etmeye başladı.

• Hindistan: Hindistan Hükümeti dijital dövize karşı olan ülkelerden olup Ocak 2021’de Hindistan Parlamentosu “Kripto Para Birimi ve Resmi Dijital Para Yasası Yasasının Düzenlenmesi” başlıklı tasarısını masaya koydu.

• Çin: Halkının yalnızca %7’sinin alternatif döviz ile ilgilendiği Çin Devleti, ulusal elektronik altcoin olan Yuan Chain Coin (YCC)’e öncelik vermektedir.

• ABD: Amerika Birleşik Devletleri, 2019 yılında elektronik döviz ile ilgili kapsamlı bir düzenleme yayınladı. Buna göre, kripto para borsalarından kendi cüzdanlarına para aktarmak isteyen herkes kişisel bilgilerini vermek zorunda olacak. Ayrıca, kripto para sahiplerinden gelir vergisi alınmaktadır.

• Almanya: Almanya Parlamentosu’ndan geçen ve Bundesrat (Federal Konsey) onaylarsa 1 Temmuz’dan itibaren geçerli olacak yasa tasarısına göre, Spezialfonds adıyla bilinen servet/kurumsal yatırım fonlarını yönetenler, portföylerinin %20’sine kadar kripto varlık bulundurabilecekler. Ayrıca Almanya’da kripto para kullanıcılarından vergi alınmaktadır.

• Japonya: Halkının %4’ünün kripto para kullanıcısı olduğu Japonya’da kripto para, vergilendirme açısından emtia olarak tanımlanmakta ve alım-satımdan doğan kazançları ise sermaye kazancı olarak değerlendirilmektedir.

• Avrupa Birliği: Elektronik para konusu ilk kez 1993 yılında gündeme gelmiş ve üye ülkelerin merkez bankaları tarafından 1994 yılında bu konuda bir rapor yayınlanmıştır. 2009 yılında, Avrupa Birliği’nin 110 sayılı “Elektronik Para Kuruluşlarının Kurulması, Faaliyetlerinin Sürdürülmesi, Denetimi Direktifi”nin 2. maddesinde elektronik para şöyle tanımlanmaktadır: “Elektronik para, 2007/64 sayılı Avrupa Birliği Direktifi’nin 4. maddesinin 5 numaralı cümlesinde tanımlandığı üzere, ödeme işlemlerinin yerine getirilmesi için fon sağlanması amacı ile çıkarılmış ve onu çıkaran haricinde gerçek ve tüzel kişi tarafından kabul edilen, manyetik olanlar da dâhil elektronik olarak onu ihraç edene karşı bir taleple temsil edilmek üzere depolanmış parasal değerdir.”

Türkiye’de Kripto Para Düzenlemeleri

Ülkemizde, 20/06/2013 yılında kabul edilen 6493 kanun numaralı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun”da elektronik para, “elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, bu Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değer” olarak tanımlanmıştır.

Doğrudan kripto para ile ilgili ilk düzenleme ise 16 Nisan 2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik”tir. Yönetmeliğin üçüncü maddesinde kripto varlıklar, “dağıtık defter teknolojisi veya benzer bir teknoloji kullanılarak sanal olarak oluşturulup dijital ağlar üzerinden dağıtımı yapılan, ancak itibari para, kaydi para, elektronik para, ödeme aracı, menkul kıymet veya diğer sermaye piyasası aracı olarak nitelendirilmeyen gayri maddi varlıklar” şeklinde tanımlanmıştır.

Yönetmeliğe göre kripto varlıklar, ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılamaz ve kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı şekilde kullanılmasına yönelik hizmet sunulamaz. Ayrıca, ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracatında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılacağı iş modelleri geliştiremez, bu tür iş modellerine ilişkin herhangi bir hizmet sunamaz. Ayrıca ödeme ve elektronik para kuruluşları, kripto varlıklara ilişkin alım-satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edemez.

Her ne kadar yönetmelikte menkul kıymet aracı olarak nitelendirilemeyeceği belirtilse de 19 Nisan’da İstanbul’da bir icra hukuk mahkemesi “Kripto paraların emtia ve menkul kıymetler kapsamında değerlendirilmesi gerektiği, bir çeşit dijital döviz veya sanal para olarak kabul edildiği, dolayısıyla haczedilebileceği anlaşıldığından…” ifadeleri ile kripto varlıkların haczedilebileceğine ilişkin bir karar vermiştir.

1 Mayıs 2021 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanan “Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesine Dair Tedbirler Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik” ile kripto varlık hizmet sağlayıcıları da esas yönetmelik kapsamına alınarak söz konusu suçların önlenmesine dair tedbirler kapsamında yükümlü olacaklardır. Yönetmeliğin getirdiği yükümlülüklerle ilgili olarak Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK) 4 Mayıs 2021 tarihinde kripto varlık hizmet sağlayıcılar için bir rehber yayımlamıştır. Söz konusu rehberde kripto varlık hizmet sağlayıcıların yükümlülükleri ile birlikte şüpheli işlemler ve şüpheli işlem bildiriminde dikkat edilmesi gereken hususlar ile ilgili bilgi verilmektedir.